آیه 59 سوره زخرف

إِنْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَيْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَنِي إِسْرائِيلَ (59)

إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ: نيست عيسى مگر بنده، أَنْعَمْنا عَلَيْهِ‌: انعام فرموديم بر او به منصب رسالت و به آفريدن او بدون پدر، وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِي إِسْرائِيلَ‌: و قرار داديم او را مثلى براى بنى اسرائيل و داستان عجيب و غريب او بدون پدر مثلى است جارى شده.

فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعِينَ (55) فَجَعَلْناهُمْ سَلَفاً وَ مَثَلاً لِلْآخِرِينَ (56) وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْيَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ (57) وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَيْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَكَ إِلاَّ جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ (58) إِنْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَيْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَنِي إِسْرائِيلَ (59)

وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْكُمْ مَلائِكَةً فِي الْأَرْضِ يَخْلُفُونَ (60)

ترجمه‌

پس چون بخشم آوردند ما را انتقام كشيديم از آنها پس غرق كرديمشان همگى‌

پس قرار داديمشان پيش قدم و قصّه عبرت آور براى آيندگان‌

و چون زده شد به پسر مريم مثلى آنگاه قوم تو از آن بخنده درآيند

و گفتند آيا خدايان ما بهترند يا او نزدند آن مثل را براى تو مگر براى جدل بلكه آنها گروهى دشمنى كنندگانند

نيست او مگر بنده‌ئى كه انعام كرديم بر او و قرار داديم او را موجب عبرت براى بنى اسرائيل‌

و اگر بخواهيم هر آينه قرار ميدهيم بجاى شما فرشتگانى را در زمين كه جانشين باشند.

تفسير

گفته‌اند خداوند در تعقيب آيات سابقه فرموده است پس چون فرعون و اتباعش از كثرت عصيان ما را بخشم و غضب درآوردند از آنها انتقام كشيديم و همه را غرق نموديم پس قرار داديم آنها را پيش قدمان بجهنّم كه حالشان موجب عبرت و نصيحت آيندگان باشد چون واقعه عجيبه شگفت‌آور را مثل گويند ولى در كافى و توحيد از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه در تفسير اين آيه فرمود خداوند تبارك و تعالى متأسّف نميشود مانند تأسّف ما ولى او خلق فرمود اوليائى براى خود كه متأسف ميشوند و خوشنود ميگردند و خداوند رضا و سخط ايشانرا رضا و سخط خود خوانده چون آنان دعاة الى اللّه و ادلّاء بر او هستند لذا باين مقام رسيدند و خداوند فرموده كسيكه بولىّ من اهانت نمايد با من مبارزه نموده و اعلان جنگ داده و فرموده اطاعت پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم اطاعت من و بيعت با او بيعت با خدا است رضا و غضب هم از اين قبيل است و هر چه شبيه اين دو باشد از احوال نميشود بخدا نسبت‌

جلد 4 صفحه 610

داد اگر اسف و غضب براى خالق دست دهد تغيّر در او روى داده و اگر در او تغيّر روى دهد مأمون از آن نميشود كه روزى فنا براى او روى دهد و با اينحال فرقى بين خالق و خلق باقى نميماند خدا مبرّى از اين قول است حقير عرض ميكنم علاوه بر آنچه از فرمايش امام عليه السّلام مختصرا نقل شد اسف خشم مقرون بحزن است كه نسبت آن بخدا بهيچ وجه سزاوار نيست لذا بايد گفت مراد تأسف حضرت موسى و هارون و ساير اهل ايمان است كه خدا بخود نسبت داده بتقريبى كه امام عليه السّلام بيان فرموده است و نيز گفته‌اند چون آيه شريفه انّكم و ما تعبدون من دون اللّه حصب جهنّم نازل شد مشركين قريش برآشفتند و بعضى از آنها گفتند اگر خدايان ما فروزينه آتش جهنّم باشند عيسى بن مريم هم كه محمّد او را تطهير و تقديس نموده بايد بسوزد چون او گفته تمام شما با معبودهاتان در جهنّميد و سايرين از خوشحالى ضجّه كشيدند كه محمّد محكوم شد و گفتند خدايان ما بهتر از مسيح نيستند وقتى او فروزينه جهنّم باشد آنها هم باشند و خداوند از اعتراض آنها جواب فرموده كه اين مثلى كه آنها براى حضرت عيسى زدند و اشكالى كه كردند نيست مگر از باب جدال و خصومت چون خودشان ميدانند كه روى سخن خدا با آنها بوده نه نصارى كه مسيح را پسر خدا يا شريك او ميدانند و نيز ميدانند كه لفظ ما در غير ذوى العقول استعمال ميشود و از آيه استفاده شركت مسيح و عزير و ملائكه در عذاب باعتبار آنكه هر يك معبود جمعى هستند نميشود نبود عيسى عليه السّلام مگر بنده‌ئى از بندگان ما كه مشمول انعام ما گرديد و ما او را مثل و موجب شگفت و عبرت براى بنى اسرائيل قرار داديم كه بى‌پدر بدنيا آمد و قدرت ما از اينها بالاتر است اگر بخواهيم تمام شما را نابود ميكنيم و از شما كه بنى آدميد ملائكه را در زمين خليفه و جانشين مينمائيم و بنابر اين كلمه من در منكم براى بدليّت و يصدّون بمعناى يضجّون است و بعضى يصدّون بضمّ صاد قرائت نموده‌اند و بنابر اين معنى آنستكه آنگاه قوم تو از جهت آنمثل اعراض از حقّ مينمايند ولى از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم در اين آيه نقل شده كه صدود در عربيّت خنده است و بعضى گفته‌اند وقتى آيه انّ مثل عيسى عند اللّه كمثل آدم خلقه من تراب نازل شد مشركين تصوّر كردند پيغمبر اسلام ميخواهد تمام معتقدات نصارى را در باره حضرت عيسى تصديق نمايد لذا

جلد 4 صفحه 611

خوشحال شدند و ضجّه كشيدند و گفتند اگر بنا باشد عبادت غير خداوند بزرگ جائز باشد خدايان ما هم قابل پرستش و ستايشند و بايد سؤال نمود آيا آنها بهترند يا عيسى براى پرستش و خداوند جواب فرموده كه آنها باين مثل بر تو اعتراض ننمودند مگر براى مجادله و خصومت و الّا خودشان هم ميدانند كه تو عبادت عيسى را تجويز ننمودى و بيش از اين در باره او گفته نشد كه او بنده‌ئى بود مورد انعام و اعظام ما واقع شد تا آخر آنچه ذكر شد ولى مستفاد از آنچه در مجمع از امير المؤمنين عليه السّلام و در كافى از ابو بصير و در مناقب از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و در تهذيب از امام صادق و قمى ره از سلمان فارسى ره نقل نموده آنستكه يكروز پيغمبر صلى اللّه عليه و اله با جمعى از قريش نشسته بود فرمود داخل ميشود از اين در مرديكه شبيه‌ترين خلق است بعيسى بن مريم پس امير المؤمنين عليه السّلام داخل شد و مردم خنديدند و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم فرمود چنانچه بعضى از مردم در محبّت عيسى عليه السّلام افراط نمودند و هلاك شدند و بعضى تفريط كردند و با او عداوت ورزيدند و بهلاكت رسيدند و بعضى ميانه‌روى نمودند و نجات يافتند مثل على عليه السّلام هم در اين امّت از اين قرار است اگر بملاحظه آن نبود كه امّت من در باره او قائل شوند بآنچه امّت عيسى عليه السّلام در باره او قائل شدند ميگفتم سخنى را كه مردم خاك قدم على را بردارند و بآن تبرّك جويند و بزرگان قريش از اين بيان رنجيدند و بعضى خنديدند و گفتند محمد راضى نشد كه مثلى بزند براى پسر عمّش جز بعيسى بن مريم قسم بخدا بتهاى ما بهترند از او براى تبرّك جستن پس اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر اين واقعه و جواب خداوند از آنها كه به پيغمبر فرموده اعتراض آنها باين مثل تو فقط از راه دشمنى و جدال است و الّا خودشان هم فضل او را ميدانند و كرامت او را از بدو تولّد تاكنون نزد خدا مشاهده نموده‌اند و مع الوصف او بنده‌ئى است كه مشمول انعام ما واقع شده و ما او را در اين امّت مثل براى عيسى قرار داديم در بنى اسرائيل و اگر بخواهيم از شما بنى هاشم جمعى را مانند ملائكه معصوم از گناه قرار ميدهيم كه جانشين و خليفه ما باشند در زمين آنچه ذكر شد بنظر حقير حاصل جمع بين روايات و از جهاتى با ظاهر آيات شريفه مناسب‌تر است از دو قولى كه از مفسّرين نقل شد و تقريب آن باين نحو از خصائص اين تفسير است و در سوره انفال بعضى از اين‌

جلد 4 صفحه 612

روايات ذيل آيه شريفه و ما كان اللّه ليعذّبهم و انت فهيم و آيه بعد از آن ذكر و اجمالا نامى از معترضين برده شد و اللّه تعالى اعلم بحقائق الامور.

إِن‌ هُوَ إِلاّ عَبدٌ أَنعَمنا عَلَيه‌ِ وَ جَعَلناه‌ُ مَثَلاً لِبَنِي‌ إِسرائِيل‌َ (59)

نيست‌ عيسي‌ مگر بنده ‌خدا‌ انعام‌ كرديم‌ ‌بر‌ ‌او‌ و قرار داديم‌ ‌او‌ ‌را‌ مثل‌ ‌از‌ ‌براي‌ بني‌ اسرائيل‌.

إِن‌ هُوَ إِلّا عَبدٌ چنانچه‌ ‌خود‌ عيسي‌ ‌در‌ گهواره‌ و ‌در‌ بغل‌ مريم‌ فرمود قال‌َ إِنِّي‌ عَبدُ اللّه‌ِ آتانِي‌َ الكِتاب‌َ وَ جَعَلَنِي‌ نَبِيًّا وَ جَعَلَنِي‌ مُبارَكاً أَين‌َ ما كُنت‌ُ‌-‌ ‌الي‌ آخر الآيات‌‌-‌‌-‌ مريم‌ آيه 31‌-‌.

أَنعَمنا عَلَيه‌ِ انعام‌ الهي‌ ‌بر‌ عيسي‌ بسيار ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ حال‌ طفوليت‌ و صباوت‌ مقام‌ نبوت‌ و رسالت‌ و اولو العزمي‌ ‌به‌ ‌او‌ عنايت‌ فرمود و ‌بر‌ ‌او‌ كتاب‌ نازل‌ كرد و ‌او‌ ‌را‌ بدون‌ پدر آورد و معجزات‌ باهرات‌ ‌به‌ ‌او‌ عنايت‌ فرمود ‌که‌ مي‌فرمايد وَ يُعَلِّمُه‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ التَّوراةَ وَ الإِنجِيل‌َ وَ رَسُولًا إِلي‌ بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ أَنِّي‌ قَد جِئتُكُم‌ بِآيَةٍ مِن‌ رَبِّكُم‌ أَنِّي‌ أَخلُق‌ُ لَكُم‌ مِن‌َ الطِّين‌ِ كَهَيئَةِ الطَّيرِ فَأَنفُخ‌ُ فِيه‌ِ فَيَكُون‌ُ طَيراً بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ وَ أُبرِئ‌ُ الأَكمَه‌َ وَ الأَبرَص‌َ وَ أُحي‌ِ المَوتي‌ بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ وَ أُنَبِّئُكُم‌ بِما تَأكُلُون‌َ وَ ما تَدَّخِرُون‌َ فِي‌ بُيُوتِكُم‌‌-‌ الاية‌-‌ آل‌ عمران‌ آيه 43‌-‌ وَ جَعَلناه‌ُ مَثَلًا لِبَنِي‌ إِسرائِيل‌َ ‌که‌ مي‌فرمايد إِن‌َّ مَثَل‌َ عِيسي‌ عِندَ اللّه‌ِ كَمَثَل‌ِ آدَم‌َ خَلَقَه‌ُ

جلد 16 - صفحه 47

مِن‌ تُراب‌ٍ ثُم‌َّ قال‌َ لَه‌ُ كُن‌ فَيَكُون‌ُ‌-‌ آل‌ عمران‌ آيه 52 همين‌ نحوي‌ ‌که‌ ‌خدا‌ آدم‌ و حوا ‌را‌ بدون‌ پدر و مادر ‌از‌ خاك‌ بيافريد عيسي‌ ‌را‌ ‌هم‌ بدون‌ پدر ‌از‌ مريم‌ آورد.

]

(آیه 59)- بلکه «او [مسیح] فقط بنده‌ای بود که ما نعمت به او بخشیدیم» و او را به نبوّت و رهبری خلق مبعوث کردیم (إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ).

«و او را نمونه و الگوئی برای بنی اسرائیل قرار دادیم» (وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ).

او در تمام عمرش به مقام عبودیت پروردگار اعتراف داشت، و همه را به عبودیت او دعوت کرد، و همان گونه که خودش می‌گوید: «مادام که در میان امّت بود اجازه انحراف از مسیر توحید به کسی نداد»، بلکه خرافه الوهیت مسیح یا تثلیث را بعد از او به وجود آوردند.